Keuzes. We maken ze iedere dag. We kiezen wat we op onze boterham smeren. Welke kleding we aantrekken. Of welke route we nemen naar school of werk. We staan er vaak niet echt bij stil – totdat een keuze er écht toe doet. Want wat als jouw keuze verstrekkende gevolgen heeft voor het leven van iemand anders? Wat als je die gevolgen eigenlijk niet kunt overzien? Hoe kies je dan, in die split second? Handel je zakelijk, of handel je als mens?
Het zijn dit soort ethische dilemma’s waar een beroepsmilitair op uitzending dagelijks mee te maken krijgt. Met hun educatieve programma ‘Veteraan in de klas’ creëert het Nederlands Veteraneninstituut bewustwording bij jongeren over onderwerpen als oorlog en vrede, respect en samenwerken.
Ethische dilemma’s: wat zou jij doen?
Als coördinator van ‘Veteraan in de klas’ zet Pascal Bobbe zich in voor meer erkenning en waardering voor veteranen. Pascal: “Het programma draait om het vertellen van het persoonlijke verhaal van de veteraan in de klas. Voor de veteraan een onderdeel van de verwerking en voor de klas een leerzame en indrukwekkende les. Maar we kunnen nóg meer uit zo’n les halen. En leerlingen echt tot denken aanzetten. In hoeverre ben je bereid om voor een ander op te staan? Wat wil jij doen voor onze samenleving? En wat nu als je in een samenleving leeft die jou niet accepteert zoals je bent? Door middel van dilemma’s willen we dit soort maatschappelijke thema’s bespreekbaar maken.
“Door middel van ethische dilemma’s maken we maatschappelijke thema’s bespreekbaar.”
– Pascal Bobbe, coördinator educatie
Vanuit het Nederlands Veteraneninstituut werden al eerder dilemmaprogramma’s ontwikkeld. Toch was het team nog zoekende naar hoe ze deze in konden zetten. Pascal: “In interactieve video hebben we het perfecte medium gevonden om de indrukwekkende ervaringen van beroepsmilitairen levensecht over te brengen.” In de nieuw ontwikkelde video vertelt een militair dat hij wordt uitgezonden naar Srebrenica. Als kijker luister je naar wat hij allemaal meemaakt en voor welke dilemma’s hij komt te staan. Regelmatig word je voor het blok gezet. Je moet, net als de militair, lastige keuzes maken: lever je die Bosnische tolk uit aan de Servische patrouille, of bescherm je hem – met gevaar voor eigen leven? Blijf je vechten om de aanvallende Serven tegen te houden, of focus je je op het evacueren van de vluchtelingen? Wat zou je moeten doen als militair – en wat zou je willen doen als mens?
Krachtige storytelling als uitgangspunt
Pascal en zijn team wilden een impactvolle video creëren die de kijker echt aan het denken zet. “De grootste uitdaging lag in de storytelling: vanuit welk perspectief ga je het verhaal vertellen? Wat willen we teweegbrengen bij de kijker? We hebben ervoor gekozen om ons te focussen op het gevoel van onmacht dat je als beroepsmilitair kunt hebben tijdens je uitzending. Het moeten kiezen tussen twee kwaden en niet kunnen overzien wat de gevolgen zijn voor jezelf, voor anderen en voor de missie.”
De keuzemomenten in de video zijn gerelateerd aan gebeurtenissen die daadwerkelijk hebben plaatsgevonden in Srebrenica in 1995. Drie militairen die bij de missie in Srebrenica aanwezig waren, hebben meegewerkt aan de ontwikkeling van het programma. Ook is er veel archiefmateriaal, zoals beelden uit nieuwsuitzendingen, in de video verwerkt. Pascal: “Natuurlijk is de video een versimpelde weergave van de werkelijkheid, maar alle keuzes die de kijker maakt, zijn toen ook daadwerkelijk door een militair gemaakt. Dat maakt het programma heel krachtig.
Kort fragment uit de interactieve video over de missie naar Srebrenica. Deze video is gemaakt door Slim Plot.
Invulling geven aan burgerschapsonderwijs
Met het educatieve programma wil het Veteraneninstituut bijdragen aan het onderwijs en de samenleving. Pascal: “Docenten vinden het soms lastig om invulling te geven aan burgerschapsonderwijs. Hoe behandel je onderwerpen als ethiek en discriminatie? Hoe snijd je bepaalde thema’s aan? Tijdens onze gastlessen ontstaan vaak interessante gesprekken en discussies. Zo komt het wel eens voor dat leerlingen bijvoorbeeld uitspraken doen als ‘Het is maar een Afghaan’ of ‘Het is maar een Bosniër’. Hoe komt het dat een leerling zo denkt? En wat betekent dat? Dit soort discussies zetten de deur open voor de docent om het gesprek aan te gaan met de leerlingen.
“Tijdens de gastles komen er vaak interessante discussies op gang. Dit zet de deur open voor de docent om het gesprek aan te gaan met de leerlingen.”
– Pascal Bobbe, coördinator educatie
Het programma is primair ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs, maar kan ook worden omgebogen voor andere doelgroepen. Van universiteiten tot bedrijven en overheidsorganisaties. Pascal: “Je kunt voor elke doelgroep een andere focus kiezen voor de gastles. Bij het voortgezet onderwijs richten we ons op persoonlijke veiligheid en andermans veiligheid. Met volwassenen kun je ook ingaan op strategische keuzes, of politieke besluitvorming en het effect daarvan op de keuzes op de grond. Je kunt het ook hebben over het historische aspect, of over normen en waarden binnen andere culturen, hoe je met elkaar omgaat of hoe je elkaar overtuigt met standpunten. We kunnen allerlei kanten op.”
Waardevol voor de veteraan, het onderwijs én bedrijfsleven
Pascal: “Soms blijft een klas heel lang hangen bij één bepaald keuzemoment. Dat is heel mooi om te zien. En daardoor gebeurt het wel eens dat we niet de volledige video kunnen tonen. We horen dan achteraf van de docent dat de leerlingen nóg een gastles willen, omdat ze nieuwsgierig zijn naar hoe het verhaal afloopt. Ook willen ze weten hoe het verhaal zou zijn gelopen als er andere keuzes waren gemaakt. Een mooie parallel met de realiteit van de militair.”
Niet alleen leerlingen en docenten vinden het programma waardevol. Ook bedrijven zijn geïnteresseerd en zien mogelijkheden voor het inzetten van dergelijke video’s. Een kroon op het werk van Pascal en zijn collega’s: “Je hebt een bepaald doel voor ogen, waarmee je de video maakt. Maar nu zien we nóg meer potentie in datgene wat we ontwikkeld hebben.
Nu de scholen weer open zijn, gaat ook het educatieve programma ‘Veteraan in de klas’ weer van start. Naast het verhaal over Srebrenica, willen Pascal en zijn team nog meer conflicten in beeld gaan brengen ten behoeve van het programma. Ben je geïnteresseerd in het educatieve programma en wil je een gastles bij jou op school, of in jouw organisatie? Neem dan contact op met het Nederlands Veteraneninstituut.
Foto: Kees van de Veen
